کتاب 6 نظریه ای که جهان را تغییر داد: نیوتون و جاذبه، اینشتین و نسبیت، هاوکینگ و سیاهچاله ها، کوری و رادیواکتیویته، تورینگ و کامپیوتر ...

مصاحبه با دکتر رضا منصوری، استاد دانشکده فیزیک دانشگاه صنعتی شریف

رسانه های دنیا امروز پر است از گزارش درگذشت استیون هاوکینگ، کیهان شناسی او، زندگی شخصی او و تأثیرگذاری اش در جامعه. در این سال ها همواره دیده ام که در مورد هاوکینگ نکته هایی مغفول می ماند و این غفلت شاید ناشی از ابهت علمی او باشد که اجازه تفکر مستقل درباره رفتار اجتماعی او، کتاب های ترویجی اش و گزاره های هر از گاهی او در رسانه ها نمی دهد. 

هاوکینگ را اولین بار در سال ۱۹۷۲/۱۳۵۲ در همایشی در مرکز فیزیک نظری عبدالسلام در شهر تریسته ایتالیا دیدم. هنوز می توانست صحبت کند، گرچه روی صندلی چرخدار ساده ای نشسته بود. پس از آن در سال ۱۹۸۶/۱۳۶۵ در کنفرانسی در ژاپن او را دیدم، سال قبلش اعلام کرده بود کیهان شناسی به انتها رسیده و تنها چند پارامتر مانده است که باید دقیق تر اندازه گیری شود؛ شبیه ادعاهایی که در شروع قرن بیستم در اروپا مطرح شده بود درباره کل فیزیک و دیدیم که بعد از آن چه انقلاب هایی در علم فیزیک رخ داد. در کیهانشناسی هم همین طور است: در سی سال گذشته، بعد از این ادعای هاوکینگ، تازه کیهانشناسی وارد فاز تحولی بسیار پرباری شده است. هیچ یک از کیهانشناسان برجسته جهان این حرف او را جدی نگرفته بود. این ادعای او به علم مربوط می شد اما این رسانه های عمومی بودند که آن را جدی گرفتند. 

گزاره او در مورد خدا و کیهانشناسی، که چند سال پیش منتشر شد، گزاره ای بود غیرعلمی و بدیهی بود کسی از اجتماع علمی آن را جدی نگیرد، اما باز رسانه ها آن را جدی گرفتند. حالا دیگر هاوکینگ شخصیتی بسیار جهانی شده بود. تعجب ندارد اگر گفته شود این ادعاها را می شد سریع به پول تبدیل کرد و اگر علمی نبودند چه باک! 

کتاب های علمی همگانی او به چند ده زبان زنده دنیا ترجمه شده و میلیون ها نفر آن ها را خوانده اند، اما نمی توان ادعا کرد که این کتاب ها تأثیر مثبتی در «باعلم کردن» جوامع بشری داشته باشند؛ آن ها بیشتر شبیه مطالب هیجان انگیزی بوده اند که عمدتا علاقه مندان «علم تخیلی» را مجذوب می کرده اند. ما در ایران بسیار مشکل داشته ایم تا انحراف هایی را که در نتیجه خواندن این کتاب ها در ذهن دانشجویانمان وارد می شد بزداییم. البته بخشی از این انحراف ها ناشی از ترجمه های بد بوده اما نه همه آنها. هنوز هم توصیه من به دانشجویان این است که این کتاب ها را نخوانند. هستند کتاب های علمی ای که فیزیکدانان دیگری برای عموم نوشته اند و می شود با اطمینان خواندنشان را توصیه کرد. 

• گفتارهایی در تاریخ علم ~جورج سارتن، غلامحسین صدری افشار (مترجم)
• چه خواستند و چگونه رسیدند ~محمدباقر بهادری
• چه بودند و چه شدند ~محمدباقر بهادری
• ما در فضا هستیم! ~الیز گراول، سعیده موسوی (مترجم)
• داروین و نظریه تکامل: زندگی و اندیشه های او همراه با 21 فعالیت و سرگرمی ~کریستین لوسن
• موارد بیشتر (23)

• آشنایی با اسپینوزا ~پل استراترن، شهرام حمزه ای (مترجم)
• آشنایی با هیوم ~پل استراترن، زهرا آرین (مترجم)، مسعود علیا (ویراستار)
• آشنایی با سقراط ~پل استراترن، علی جوادزاده (مترجم)
• آشنایی با سارتر ~پل استراترن، زهرا آرین (مترجم)
• آشنایی با کیرکگور ~پل استراترن، علی جوادزاده (مترجم)

• جهان فراطبیعی: علم، شبه علم و ضدعلم در دوران پست مدرن ... ~محمدرضا توکلی صابری
• گیاهان دارویی ~هانس فلوک، محمدرضا توکلی صابری (مترجم)، محمدرضا صداقت (مترجم)
• ستارگان بر مسیر خویش ~آیزاک آسیموف، محمدرضا توکلی صابری (مترجم)، علیرضا توکلی صابری (مترجم)
• لذت دانشورزی ~جیم خلیلی، محمدرضا توکلی صابری (مترجم)
• بلوچستان اسرارآمیز: چند سفرنامه اروپایی از 1809 تا 1957 میلادی ~ناتانیل فیلیپ گرانت، آلبرت گاستیگرخان، کلارمون اسکرین، آلفونس گابریل، فرانسوا بالسان، ایرج اسماعیل پورقوچانی (مترجم)، منوچهر بیگدلی خمسه (مترجم)، محمدرضا توکلی صابری (مترجم)، آرش نعیمیان (مترجم)، محسن شهرنازدار(به اهتمام)