کتاب هزار و یک شب: براساس نسخه ی بولاق (جلد سوم و چهارم)

یکی از کتاب های بسیار مهم افسانه ای ما و دنیای اسلام کتاب عظیم هزار و یک شب است که در حقیقت دائرة المعارف جامعه شناسی اسلام است، و در آن مطالب گوناگون بسیار میتوان یافت. اصل کتاب هندی و ایرانی است و نخست از زبان پهلوی به عربی ترجمه شده و سپس قصه های دیگر، دارای ریشه های عربی و مصری و یهودی و ایرانی، بدان افزوده شده و به صورت فعلی درآمده است.

هزار و یک شب و یک کتاب بسیار معروف دیگر یعنی کلیله و دمنه وقتی به زبان های اروپایی و نخست بار به فرانسوی ترجمه شدند و انتشار یافتند، بحث و تحقیق پیرامون این دو کتاب بود که فنی تازه بر فنون ادب افزود. ادبیات تطبیقی پس از انتشار این دو کتاب و مقایسه ی نسخه ها و تحریرهای گوناگون آن ها با یکدیگر و نیز میزان نفوذ و تأثیر آنها در ادب غرب، در طی قرون گذشته، قدم به عرصه ی وجود گذاشت.

دکتر محمدجعفر محجوب

برگرفته از کتاب ادبیات عامیانه ی ایران

* * *

هزار و یک شب آینه ی تمام نمایی ست از زندگانی و اندیشه ی مردمان رنگارنگ جامعه ای دربرگیرنده ی اقوام و ملت های گوناگون در سراسر قرون وسطی- و بنابراین آمیزه ای ست از افکار بلند و ارزشمند و نیز کارهایی ننگین و شرم آور. هم نمایشگر شادخواری و لذت جویی و عشرت طلبی و کامرانی صاحبان زور و زر است و هم نقش پرداز تلاش و معاش مردم رنج دیده و ستم کشیده ای که سقف خانه شان آسمان بود، و حتا، آن چنان که مشهور شده است، روی هم رفته بیشتر وصف حال کسانی ست که زندگی شان نمایشگاهی بود از انواع تجمل و تفنن در بغداد، صحنه ی افسانه های معروف کتاب، و نیز در دیگر شهرهای بزرگ قلمرو پهناور اسلام.

در باب هزار و یک شب بسیار گفته اند و نوشته اند و تقریباً اغلب این نوشته ها نیز کار غربیان است که بعضی از آنان هم شرق امروز را از دریچه ی چشم هزار ویک شب می دیده اند و هنوز هم می بینند. اینان سیه روزی ملل شرق را که به دست دولت های استعمارجوی شان فراهم آمده از یاد می برند و فراموش می کنند که شرق امروز دیگر شرق الف لیله نیست.

استاد جلال ستاری

برگرفته از کتاب افسون شهرزاد

* * *

چارلز دیکنز و خواهران برونته امیلی و شارلوتکه ،هزار ویک شب را در جوانی خوانده بودند، همچون بوکاچیو در اثر معروف اش دکامرون، تخیلات خود را به آن مدیون اند.

گوته ،بارها این اثر را خوانده و از ترجمه ی آلمانی آن که به وسیله ی هانریش وس انجام شده نام برده است.

فلوبر، دوما، استاندال، پوشکین، تالستوی و نجیب محفوظ از جهاتی متفاوت تحت تأثیر هزار و یک شب قرار گرفته اند.

جیمز جویس شاهکار خود اولیس را با الهام از هزار و یک شب پدید آورده و گابریل گارسیا مارکز، که همیشه از تأثیر این کتاب بر خود سخن گفته، نوشتن صد سال تنهایی را مدیون آن است؛ اثری که به نماد ادبی شیوه ی رئالیسم جادویی بدل شد.

در جستجوی زمان از دست رفته، شاهکار مارسل پروست، آکنده از اشارات به هزار و یک شب است، و خورخه لوئیس بورخس که ترجمه ی انگلیسی آن را خوانده و تأثیر فراوان از آن گرفته است، می گوید: شرق غرب را شکوهمندانه اشغال کرد.

* * *

هزار و یک شب ادامه می یابد و داستان های آن به شکل های جدید و غریبی اقتباس، تکثیر و در دسترس قرار می گیرد.

هزار و یک شب مانند یک موجود دوزیست فرهنگی در مغرب زمین جدید مانند خاورمیانه ی سده های میانه به حیات خود ادامه می دهد، و الهام گیری از آن نه تنها در داستان نویسی به وسیله ی روشنفکران بلکه در فیلم نیز برای تفرج خاطر توده های مردم رونق می گیرد.

انسان چنین احساس می کند که هزار و یک شب گم می شود. انسان می داند که چون وارد کتاب شد، سرنوشت حقارت بار انسانی خود را فراموش می کند.

خورخه لوئیس بورخس

در آن زمان گنجی گران بها داشتم،

کتاب کوچکی که با کتان زرد جلد شده بود

خلاصه ی لاغری از هزار و یک شب،

و چون دریافتم، چنان که اکنون برای نخستین بار

از یاران خود درین خانه ی جدید دریافته ام،

که آن گنج گران بهای من قطعه ای بود تراشیده شده

از معدنی سترگ، در یک کلمه، چهار مجلد بزرگ،

آکنده از مطالبی از آن جنس، حقا که برای من،

مژده ای بود که به سختی زمینی می نمود

رابرت ایروین شاعر انگلیسی

برگرفته از کتاب تحلیلی از هزار و یک شب ورث ورث

ترجمه ی دکتر فریدون بدره ای

• قصه های گزیده 1001 شب 1 (گزینه ادب پارسی35)
• حسن و سمیه ~جرجی زیدان، میلاد جعفرپور(مصحح)
• عجوزک و عیاران: قصه ای برگرفته از هزار و یک شب (شب های 699 تا 719) ~عبداللطیف طسوجی تبریزی (مترجم)، محمود دولت آبادی(گردآورنده)
• هزار و یک شب ~عبداللطیف طسوجی تبریزی (مترجم)، سودابه مبشر (ویراستار)
• هزار و یک شب: قصه های گزیده ~اقدس رزازی فر(گردآورنده)، علیرضا رضاداد(گردآورنده)
• موارد بیشتر (143)

• تاریخ بیهقی به روایتی دیگر ~محمدرضا مرعشی پور(اقتباس گر)
• علاء الدین و چراغ جادو و علی بابا و چهل دزد ~محمدرضا مرعشی پور (مترجم)، امیرستار مرعشی پور (مترجم)
• مرزبان نامه ~سعدالدین وراوینی، محمدرضا مرعشی پور(گردآورنده)

• عناصر داستان ~رابرت ای. اسکولز، فرزانه طاهری (مترجم)
• استعاره ~ترنس هاوکس، فرزانه طاهری (مترجم)
• ژانر (نوع ادبی) از مجموعه ی مکتب ها، سبک ها و اصطلاح های ادبی و هنری ~هدر دوبرو، فرزانه طاهری (مترجم)
• داستان کوتاه: از مجموعه ی مکتب ها، سبک ها و اصطلاح های ادبی و هنری ~یان رید، فرزانه طاهری (مترجم)
• نظریه ادبی: معرفی بسیار مختصر ~جاناتان کالر، فرزانه طاهری (مترجم)

• 48 لالایی برای 4 فصل ~مریم اسلامی، علیرضا گلدوزیان(تصویرگر)، علی هاشمی شهرکی(تصویرگر)، محمدعلی بنی اسدی(تصویرگر)، سیامک خازنی(تصویرگر)
• لطیفه های شیرین عبید زاکانی ~شهرام شفیعی، محمدعلی بنی اسدی(نقاش)
• 48 لالایی برای 4 فصل (مجموعه ی 4 جلدی) ~مریم اسلامی، علی هاشمی شهرکی (تصویرگر)، سیامک خازنی (تصویرگر)، محمدعلی بنی اسدی (تصویرگر)، علیرضا گلدوزیان (تصویرگر)
• قصه های هزار و یک شب ~رئوف شاهسواری (ویراستار)، محمدعلی بنی اسدی(تصویرگر)، نرگس آبیار(بازنویسی)، شکوه قاسم نیا(بازنویسی)
• حکایت لیلی و مجنون ~رئوف شاهسواری (ویراستار)، الیاس بن یوسف نظامی (شاعر)، محمدکاظم مزینانی (بازنویسی)، محمدعلی بنی اسدی (تصویرگر)