کتاب روش تحقیق کیفی در علوم اجتماعی با تاکید بر "نظریه ی برپایه" (گراندد تئوری GTM)

این کتاب حاصل سلسله درس هایم درباره ی روش تحقیق "گراندد تئـوری" است. طی چند سال در کلاس های متعدد درس روش تحقیق در رشته هـای مختلف دکتری و یا دوره های آزاد انجمن های علمی با دانشجویان علاقه مند بحث و تدقیق شده است. امیدوارم مباحث کتاب برای دانشگاهیان و همه ی محققان علاقه منـد بـه این حوزه، خصوصاً در تحقیقات و مطالعات اجتماعی و به ویژه دانشجویان تحصیلات تکمیلی مفید واقع بشود. (از پیش گفتار مؤلف) "... جای یک کتاب تألیفی در این زمینه خالی بود؛ کتابی که به همـه ی رویکردهای متنوع در این سنت روش شناختی بپردازد و در عین حال برخی از مطالعات ایرانی انجام شده با این روش را به عنوان مثال هـای قابـل فهـم برای پژوهش گران و دانشجویان ایرانی در برگیرد. اکنون نگارش ایـن اثـر ارزشمند توسط پژوهش گری دانشمند که خـود در طـی سـال هـای اخیـر مطالعات متعددی را در این سنت روش شناختی عرضه کرده است فرصـتی برای پاسخ گویی به این نیاز موجود است. دکتر مقصود فراسـتخواه در این اثر به خوبی نظریه ی مبنایی و رویکردهای پنج گانه ی آن را توصیف می کنـد و اقتضائات فکری و روش شناختی کاربرد هوشمندانه ی ایـن رویکردهـا را برای پژوهش گران و دانشجویان ایرانی مطرح می سازد."

بگذارید چراغ علم ورزی روشن بماند تا بتوانیم در روشنی آن پی آواز حقیقتی بدویم. تحقیق به همین دلیل از نظر من نه تنها کنش معرفتی و علمی است. عملی اخلاقی نیز هست. انسانیت نیاز دارد زندگی اجتماعی خود را مرتب تنظیم مجدد بکند. این اما جز به «دانشی موثق میسر نمی شود؛ دانشی که بتوان اعتبار آن را به معیار میان ذهنی و عمومی، راستی آزمایی کرد. روش های پژوهشی در این جاست که ارزش و اهمیت پیدا می کنند. به همین خاطر سزاوار است درس ها و بحث های روش تحقیق گرم و پر رونق بمانند. 

کتاب «روش تحقیق کیفی در علوم اجتماعی با تاکید بر نظریه‌ی برپایه» (گراندد تئوری GTM)، نوشته دکتر مقصود فراستخواه، برای گروه‌های متعددی از افراد مفید است:

1. دانشجویان تحصیلات تکمیلی: برای آن‌هایی که در حوزه‌های مختلف علوم اجتماعی تحصیل می‌کنند و نیاز به درک عمیقی از روش‌های تحقیق کیفی و نظریه‌ی برپایه دارند.

2. پژوهشگران علوم اجتماعی: افرادی که به دنبال تکمیل و ارتقاء دانش روش شناختی خود هستند یا قصد دارند در زمینه‌های مختلف علوم اجتماعی پژوهش انجام دهند.

3. استادان و مربیان دانشگاهی: افرادی که می‌خواهند محتوای آموزشی روش‌های تحقیق کیفی و نظریه‌ی برپایه را به دانشجویان خود آموزش دهند.

4. پژوهشگران خارج از حوزه علوم اجتماعی: افرادی که از روش‌های کیفی در تحقیقات خود استفاده می‌کنند و می‌خواهند با جزئیات نظریه برپایه آشنا شوند.

5. متخصصان تحلیل داده ها: کسانی که با داده‌های کیفی کار می‌کنند و به دنبال روش‌ها و فنون جدیدی برای تحلیل و کدگذاری داده‌ها هستند.

6. دانشجویان و پژوهشگران غیرایرانی: آن‌هایی که مایل به آشنایی با مطالعات و تحقیقات انجام شده با استفاده از نظریه برپایه در ایران هستند.

7. عموم مردم: کسانی که به دنبال فهم بهتری از جامعه و پدیده‌های اجتماعی هستند و مایل به درک عمق‌های روش‌های تحقیق کیفی در این زمینه اند.

در کل، این کتاب برای هر کسی که به تحقیقات کیفی، نظریه‌ها و روش‌های آن علاقه‌مند است یا قصد دارد از این روش‌ها در تحقیقات خود استفاده کند، یک منبع ارزشمند و مفید است.

در دنیای علوم اجتماعی، هر روش تحقیق خصوصیات و قواعد منحصر به فردی دارد و «روش تحقیق کیفی» یکی از این روش‌های ممتاز و موثر است. دکتر مقصود فراستخواه با آماده‌سازی کتاب «روش تحقیق کیفی در علوم اجتماعی با تاکید بر نظریه‌ی برپایه» جلوه‌های مختلف این روش و به ویژه نظریه برپایه را در برگرفته است. 

بر اساس تجربیات فراستخواه، این کتاب به همت او پس از سال‌های بحث و تبادل نظر با دانشجویان در کلاس‌های مختلف تألیف شده است. او از این طریق به دانشجویان و پژوهشگرانی که به مبحث تحقیق کیفی و «نظریه برپایه» علاقه‌مند هستند، امکان فهم بهتر و گام برداشتن در این حوزه را فراهم آورده است. 

از مباحث اصلی کتاب می‌توان به «چیستی و چرایی روش‌های تحقیق کیفی» اشاره کرد. در این بخش، فراستخواه به زیبایی‌ها و پیچیدگی‌های این روش پرداخته و نشان می‌دهد چگونه از این روش می‌توان برای درک بهتر پدیده‌ها و جوامع استفاده کرد. 

یکی دیگر از بخش‌های مهم، «انواع تحقیقات کیفی» است. این بخش از کتاب به توصیف و تفاوت‌های بین انواع مختلف تحقیقات کیفی می‌پردازد، از جمله تحقیقات مبتنی بر تجربه، تفسیری، و تحلیلی. 

اما نقطه قوت این کتاب، بحث در مورد «نظریه برپایه» یا همان «گراندد تئوری» است. فراستخواه با بررسی خاستگاه، مبانی، و کاربردهای این نظریه، نسخه‌های مختلف آن را معرفی کرده است. وی با بیان مفهوم «حساسیت نظری» توضیح می‌دهد چگونه پژوهشگر باید نسبت به داده‌ها و مفاهیمی که در حین تحقیق به دست می‌آورد، حساس باشد. 

بخشی از کتاب به «تحلیل داده‌ها و کدگذاری ها» اختصاص دارد که در آن فرآیند تحلیل داده‌ها و چگونگی استخراج مفاهیم از داده‌ها توضیح داده شده است. 

در پایان، فراستخواه به اهمیت «اعتباریابی گراندد تئوری» پرداخته است، موضوعی که برای هر پژوهشگری ضروری است تا اطمینان حاصل کند که نتایج تحقیق او قابل اعتماد و معتبر هستند. 

دکتر مقصود فراستخواه با ارائه یک منبع جامع و کامل، نیاز به یک منبع معتبر در زمینه روش تحقیق کیفی و نظریه برپایه را برآورده کرده است. این کتاب برای هر پژوهشگر و دانشجویی که قصد دارد در حوزه علوم اجتماعی پژوهش انجام دهد، یک گنجینه از اطلاعات است.

• روش تحقیق در روان شناسی و علوم تربیتی (ویراست پنجم) ~علی دلاور
• مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی ~محمدرضا حافظ نیا
• درآمدی بر تحقیق کیفی ~اووه فلیک، هادی جلیلی (مترجم)
• روش های پژوهش ترکیبی ~ویکی پلانو کلارک، جان دبلیو کرسول، علیرضا کیامنش (مترجم)، جاوید سرابی (مترجم)
• روش های تحقیق در علوم رفتاری: راهنمای عملی تحقیق (ویراست دوم) ~رمضان حسن زاده
• موارد بیشتر (178)

• ما ایرانیان: زمینه کاوی تاریخی و اجتماعی خلقیات ایرانی ~مقصود فراستخواه
• نظارت و ارزشیابی در آموزش عالی ~عباس بازرگان، مقصود فراستخواه
• ذهن و همه چیز: طرح واره هایی برای زیستن ~مقصود فراستخواه
• تاریخ هشتاد ساله دانشکده فنی دانشگاه تهران: داستان یک خانه، داستان یک سرزمین ~مقصود فراستخواه
• کنش گران مرزی: صد یال نخست از نسل شوشتری (1170ش) تا نسل فروغی (1270ش) ~مقصود فراستخواه