کتاب تاریخ فقه و فقها

پس از بحث دربارۀ آیات قرآن به عنوان اولین منبع استنباط احکام و نیز بحثی کوتاه پیامبر اکرم(ص) به عنوان آورنده، تبلیغ کننده و مفسر آیات، ضرورت دارد دربارۀ «سنت»، که دومین منبع استنباط احکام است، مطالبی را به اختصار بیان داریم. سنت که در لغت به معنای طریقه و روش است، در اصطلاح عبارت است از فعل صلی الله قول و تقریر پیغمبر علیه واله در مقام تشریع احکام و یا به عقیده شیعه امامیه مطلق معصوم که شامل امامان هم باشد. چنانکه می دانیم، وظیفه پیغمبر اسلام تبلیغ آیات قرآن (یا أیها الرسول بلغ ما أنزل إلیک من ربک...) و تبیین مراد آنهاست، (أنزلنا إلیک صلی الله الذکر لتبین للناس ما نزل إلیهم) و لذا پیامبر اکرم علی الله بعد از بعثت غایت کوشش خویش را در مورد تبلیغ آیات قرآن و سپس برای روشن ساختن مراد خداوند از آیات بیانات و کارها و تقریراتی را انجام دادند که نتیجه آن ها تبیین مجملات، تخصیص عمومات و تقیید مطلقات آیات قرآن بود. جانشینان آن بزرگوار هم پس از رحلت ایشان، همین راه را دنبال کردند. مجموعه این گفتارها و افعال و تقریرهای پیامبر از نظر اهل سنت و پیامبر و امامان در اصطلاح شیعه همان سنت است. به طوری که در گذشته اشاره شد و در آینده هم از آن سخنی به میان خواهد آمد اهل سنت به علت خوف از اختلاط و اشتباه احادیث با قرآن و یا به علل دیگر در آغاز صلی الله یعنی در عهد پیامبر علی الله و صحابه به جمع و تدوین حدیث نمی پرداختند، بلکه چنانکه سیوطی در تدریب الراوی می گوید، این امر حدود اوائل سال ۱۰۰ هجری قمری، یا چنان که بعض دیگر گویند در حدود سال ۲۰۰ انجام گرفته است. ولی به عقیده شیعه امامیه - چنان که اشاره خواهد شد - جمع و تدوین حدیث از همان عهد پیامبر بزرگوار خانواده به دست امیرالمؤمنین و بعد سلمان و ابورافع (متوفای حدود ۳۵ه) و دیگران به وقوع پیوسته است.

پیشگفتار چاپ سوم

پیشگفتار: سخنی کوتاه و کلی در منابع تاریخ فقه

مقدمه

بخش اول: عصر تشریع

1 1 دوره تشریع

2 1 گوشه هایی از زندگانی رسول اکرم (ص)

3 1 کاتبان وحی

4 1 تدوین کنندگان حدیث

بخش دوم: مختصری درباره ادوار فقه اهل سنت و معرفی فقهای آنان

1 2 دوره اول: عصر صحابه

2 2 دوره دوم: عصر تابعین

3 2 دوره سوم: عصر پیشوایان مذاهب

4 2 دوره چهارم: دوره توقف اجتهاد و گزینش مذاهب

5 2 دوره پنجم: عصر تقلید محض

6 2 دوره ششم: عصر حاضر

بخش سوم: ادوار فقه شیعه و معرفی فقها و دانشمندان شیعه

1 3 دوره اول: عصر تفسیر وتبیین

2 3 دوره دوم: عصر محدثان

3 3 دوره سوم: عصر آغاز اجتهاد

4 3 دوره چهارم: عصر کمال و اطلاق اجتهاد

5 3 دوره پنجم: عصر تقلید

6 3 دوره ششم: عصر نهضت مجدد مجتهدان

7 3 دوره هفتم: عصر پیدایش مذهب اخباریان

8 3 دوره هشتم: عصر جدید استنباط

9 3 دوره نهم: عصر حاضر

بخش چهارم: ادوار علم اصول فقه و دانشمندان این علم

مقدمه

1 4 فصل اول: پیدایش علم اصول و مقام آن در میان علوم دیگر

2 4 فصل دوم: تحول علم اصول در طول تاریخ فهرست أعلام

گزیده منابع و مآخذ

چاپ سوم، ویراست 2: با تجدید نظر

• دیباچه ای بر فقه اسلامی ~یوزف شاخت، اسدالله نوری (مترجم)
• تاریخ فقه و فقها ~ابوالقاسم گرجی
• تاریخ فقه و فقهای امامیه ~جعفر سبحانی، حسن جلالی (مترجم)، محمد روشنی (ویراستار)
• خاستگاه های نظریه فقهی در اسلام ~یوزف شاخت
• مکاتب فقهی: بررسی و تحلیل مکاتب فقهی شیعه از عصر غیبت تا دوره معاصر ~محمدحسن ربانی بیرجندی، محمدعلی قاسمی (ویراستار)
• موارد بیشتر (105)

• تحریر الروضه فی شرح اللمعه ~علیرضا امینی(شارح)، محمدرضا آیتی(شارح)، ابوالقاسم گرجی(مقدمه)
• تاریخ فقه و فقها ~ابوالقاسم گرجی
• بررسی تطبیقی حقوق خانواده ~سیدحسین صفایی، عباس قاسم زاده، سیدعزت الله عراقی، محمود صادقی، اسدالله امامی، عادل برزوئی، احمد حمیدزاده، بتول آهنی، ابوالقاسم گرجی(زیرنظر)
• تحریر اصول الفقه ~محمدرضا مظفر، علیرضا امینی (مترجم)، محمدرضا آیتی (مترجم)، ابوالقاسم گرجی(مقدمه)
• جامع الشتات "کتاب الدین، کتاب الحجر و التفلیس، کتاب الضمان، کتاب الرهن و کتاب الصلح" ~ابوالقاسم بن محمدحسن میرزای قمی، روشنعلی شکاری (مترجم)، ابوالقاسم گرجی(زیرنظر)