مثنوی از نوادر آثاری است که هرچه بر عمر آن می گذرد اثرش در عالم بیشتر و عمقش آشکارتر می گردد. به قول حضرت علامه آیت الله محمدتقی جعفری(ره) اگر مجموع کتاب های ارزشمند علوم انسانی (غیر از کتاب های آسمانی) را ده کتاب فرض کنیم. مثنوی یکی از آن ده کتاب است. بعضی از بزرگ اندیشمندان جهان اسلام نیز که با مثنوی معنوی سروکار داشته اند، عباراتی از این قبیل گفته اند. از جمله ملاهادی سبزواری، شیخ بهایی، اقبال، شهریار و... مولوی خود کتاب مثنوی را صیقل ارواح دانسته و می گوید لازمه استفاده از مثنوی، استفتاح است. باید از آن طلب کنی تا روحت به وسیله مثنوی صیقل داده شود.
روش این کتاب در تفسیر مثنوی، تفسیر مثنوی به مثنوی است. در این روش سعی شده است تا موضوعات مورد بحث با توجه به نظرات مولوی در سراسر مثنوی شرح و تفسیر شود. بدین جهت از بیان نظرات دانشمندان و عرفای دیگر حتی الامکان اعراض شده است. حتی از ذکر نظارت خود مولوی در آثار دیگرش نیز پرهیز شده.
این کتاب شامل هفت مبحث است: رابطه انسان و خدا در مثنوی؛ عشق در مثنوی؛ پیامبر اکرم(ص) در مثنوی؛ قرآن در مثنوی؛ مریم و مسیح(ع) در مثنوی؛ قضا و قدر در مثنوی