کتاب فراز و فرود فرقه دموکرات آذربایجان به روایت اسناد محرمانه آرشیوهای اتحاد جماهیر شوروی

با فروپاشی شوروی نه فقط بخش مهمی از مضامین و مسائل تاریخی مربوط به این دوره که تا پیش از آنف به دلیل اختناق حاکم بر اتحاد شوروی امکان طرح و بحث نداشتند، از نو مورد توجه و بررسی قرار گرفتند، بلکه با گشایش آرشیوهای محرمانه ی شوروی، اسناد و مدارک مهمی در دسترس پژوهشگران قرار گرفت که در روشن کردن این مضامین و مسائل مؤثر واقع شد. بحران آذربایجان در سال های پایانی جنگ دوم جهانی، یعنی نقش شوروی در تشکیل یک حکومت خودمختار در آذربایجان، چگونگی تبدیل این واقعه به یکی از نخستین صحنه های رویارویی شرق و غرب و بالاخره تحولاتی که به لزومِ پایان دادن به این ماجرا منجر شد یکی از این مضامین و مسائل تاریخی است که اینک به نحوی جدّی و اساسی مورد بررسی قرار گرفته است.

در این کتاب که آن را گزارشی مرحله به مرحله و مستند از سرگذشت آذربایجان از روز هجوم واحدهای نظامیِ ارتش سرخ بدان سامان در شهریور ۱۳۲۰ تا اندک زمانی بعد از خروج واحدهای مزبور از خاک ایران در بهار ۱۳۲۵ نیز می توان توصیف کرد، محور اصلی بحث به چگونگی فراز و فرود فرقه ی دموکرات آذربایجان اختصاص دارد.

در این کتاب که آن را یک گزارش مرحله به مرحله و مستند از سرگذشت آذربایجان از روز هجوم واحدهای نظامی ارتش سرخ بدان سامان در شهریور ۱۳۲۰ تا اندک زمانی بعد از خروج واحدهای مزبور از خاک ایران در بهار ۱۳۲۵ نیز می توان توصیف کرد، محور اصلی بحث به چگونگی فراز و فرود فرقه دموکرات آذربایجان اختصاص دارد؛ اینکه چگونه پس از تلاش ناموفق دولت شوروی برای کسب امتیاز نفت شمال، مقامات مسکو با استفاده از شبکه امنیتی و اطلاعاتی گسترده ای که در این سال ها در آذربایجان برپا کرده بودند موجبات تشکیل فرقه دموکرات آذربایجان را فراهم آوردند. توصیف جزء به جزء نقش ارگان های سیاسی، امنیتی و نظامی شوروی و به ویژه حزب کمونیست و کا گ ب جمهوری آذربایجان در این ماجرا؛ پاره ای از رقابت های درونی روس ها، ازجمله رقابت و همچشمی موجود میان تشکیلات وزارت خارجه و سفارت شوروی در تهران از یک سو و مقامات امنیتی و سیاسی جمهوری آذربایجان از سوی دیگر؛ اختلافات فرقه دموکرات آذربایجان با «جمهوری مهاباد،» دیگر تشکیلات دست نشانده روس ها در این ایام بر سر تعیین حوزه قلمرو هریک؛ نقش حزب توده در این تحولات که در عین نارضایی از تشکیل یک حرکت موازی به صورت فرقه دموکرات هیچ گاه حمایت خود را از آن دریغ نداشت و حتی در یک مرحله پیشنهاد کرد که طی عملیاتی مشترک زمام امور را در تهران نیز به دست گیرند که مورد موافقت مقامات شوروی قرار نگرفت.

• گذشته چراغ راه آینده است: تاریخ ایران در فاصله دو کودتا 1332 - 1299 ~جامی(محقق)
• فرقه دموکرات آذربایجان از تخلیه ی تبریز تا مرگ پیشه وری: خاطراتی از شهود عینی به انضمام اسناد منتشر نشده ~شاهرخ فرزاد (تدوین)
• مصطفی شعاعیان و رمانتیسم انقلابی ~انوش صالحی
• الماس های تاریخ (مصدق و دست نوشته های فاطمی) ~بهرام افراسیابی
• خون دلی که لعل شد: خاطرات حضرت آیت الله العظمی سیدعلی خامنه ای (مدظله العالی) از زندانها و تبعید دوران مبارزات انقلاب اسلامی ~محمدحسین باتمان غلیج (مترجم)، محمدعلی آذرشب (گردآورنده)
• موارد بیشتر (123)

• آذربایجان ایران، آغاز جنگ سرد ~جمیل حسنوف، منصور صفوتی (مترجم)