کتاب ناگفته هایی درباره ی سیاست نفتی ایران در دهه ی پس از ملی شدن و یادداشت های فواد روحانی نخستین دبیرکل سازمان کشورهای صادرکننده ی نفت (اوپک)

کتاب «ناگفته هایی درباره سیاست نفتی ایران در دهه پس از ملی شدن و یادداشت های فؤاد روحانی نخستین دبیرکل سازمان کشورهای صادر کننده نفت اوپک» نوشته غلامرضا تاج بخش است. اوراق شخصی روحانی در اوایل سال ۱۳۸۵ یعنی نزدیک به سه سال پس از درگذشت آن زنده یاد در یک کارتن سنگین وزن در امریکا به دستم رسید. اولین موضوعی که با اشتیاق در میان انبوه اوراق رسیده به دنبالش گشتم و از یافتن آن بسیار خوشحال شدم، یادداشت هایی بود که روحانی در دوران دبیرکلی اوپک گردآورده بود. در این مجموعه، نوشته ای درباره ی اولین دوره از خدمت دبیرکلی که از بهمن ۱۳۳۹ (فوریه ۱۹۶۱) آغاز می گردد، موجود نیست. همه اوراق در تشریح حدود دو سال از فعالیت سازمان متعاقب چهارمین کنفرانس اوپک است که با انتشار قطعنامه های سه گانه ی اوپک در تیرماه ۱۳۴۱ (ژوئن ۱۹۶۲) شروع می شود. مدارک در سه پرونده قطور با عنوان مذاکرات (Negotiations) جمع آوری شده و با شماره های ۱ تا ۳ مشخص گردیده است. بخش اول و بسیار کوتاه اسناد در تشریح اقدامات دولت ایران در اجرای قطعنامه های سه گانه در دو هفته آخر دوران نخست وزیری علی امینی است. بخش عمده و درواقع مهم ترین نوشته ها مربوط به نزدیک به بیست ماه دوران نخست وزیری اسدالله علم است. در بخشی از این دوران عبدالله انتظام رئیس هیات مدیره و مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران است که در مرحله ای حساس از مذاکره با شرکت ها از خدمت برکنار می گردد و دکتر منوچهر اقبال به جای او برگزیده می شود. عبدالحسین بهنیا در این ایام وزیر دارایی ایران است و پس از کنار رفتن از کابینه علم بنا به تقاضای شخصی اش علم تصدی وزارت دارایی را خود برعهده می گیرد و بهنیا در بقیه ی دوران نخست وزیری علم مشاور او در امور مربوط به نفت و اوپک است و در کابینه حسنعلی منصور که بعد از علم بر سر کار آمد، همین سمت برعهده  او واگذار می شود. اوپک در اواخر ۱۹۶۰ میلادی تأسیس شد و فواد روحانی در دومین کنفرانس (فوریه ۱۹۶۱) به دبیرکلی آن برگزیده شد. یادداشت های او شامل مسائلی است که در فاصله چهارمین کنفرانس (خرداد ۱۳۴۱) و نشست مشورتی فروردین ۱۳۴۳ که هر دو در ژنو برگزار شد اتفاق افتاد. در کنفرانس چهارم سه قطعنامه به شماره های ۳۱، ۳۲ و ۳۳ به تصویب رسید و روحانی مأموریت یافت که برای اجرای مفاد آن ها به مذاکره با کمپانی ها بپردازد. روحانی همین ماجرا را طی مقاله ای با عنوان «یادی از نظریه و روش دولت ایران نسبت به اوپک در سال های اول تأسیس آن سازمان» در ۱۱ مهر ماه ۱۳۷۵ انتشار داده است. ویراستاران کتاب که از همکاران روحانی در سازمان اوپک بوده اند، پس از دستیابی به یادداشت های روزانه او با تحقیق در اسناد آزادشده وزارت خارجه ایالات متحده و بریتانیا و نیز اسناد شرکت نفتی توتال فرانسه بیست فصل کتاب را، از ایجاد سازمان اوپک دبیرکلی روحانی، تصویب قطعنامه ها، مذاکره با شرکت های نفتی و رویه ی شاه و دولت ایران در قبال اوپک تا پایان دبیرکلی روحانی، به طور مشروح نگاشته اند و جای جای آن را به یادداشت ها و مقاله روحانی ارجاع داده اند. ویراستاران در ادامه سرگذشت اوپک را تا تنظیم و تقدیم قرارداد الحاقی به مجلس شورای ملی دنبال کرده اند. بدنه اصلی کتاب پژوهش و نگارش ویراستاران و یادداشت ها و مقاله ی روحانی پیوست های کتاب است.

• بیماری هلندی در اقتصاد ایران ~رضا منوچهری راد، ناصر شمس قارنه
• درآمدی بر اقتصاد سیاسی نفت و مسائل نفت ایران ~سعید میرترابی
• پژوهش در صنعت نفت: رویکردی نو به قلمرو تحقیق و توسه در صنعت نفت ~منیر قنبریان (ویراستار)، سیدمحمد صحفی (تدوین)
• تاریخ مختصر اوپک از تاسیس تا انقلاب نفت شیل ~روح الله کهن هوش نژاد
• برنامه ریزی و کنترل پروژه ی کاربردی در صنایع نفت و گاز ~بابک نیک پور
• موارد بیشتر (46)

• ناگفته هایی درباره ی سیاست نفتی ایران در دهه ی پس از ملی شدن و یادداشت های فواد روحانی نخستین دبیرکل سازمان کشورهای صادرکننده ی نفت (اوپک) ~غلامرضا تاجبخش (ویراستار)، فرخ نجم آبادی (ویراستار)