آزمون ورودی مقطع دکترا از سال ۱۳۹۰ در رشته های مختلف به صورت نیمه متمرکز برگزار می گردد. این آزمون شامل ۲ مرحله آزمون کتبی سراسری و مصاحبه حضوری می باشد. در مرحله اول، داوطلبانی که امتیاز بیشتری کسب کنند، به تعداد چند برابر ظرفیت برای آزمون مصاحبه به دانشگاه ها معرفی می شوند. یکی از مواد امتحانی آزمون کتبی، رشته های وزارت علوم و فناوری، «استعداد تحصیلی» است که بین همه رشته های مشترک است. این درس از ابتدا (سال ۱۳۹۰) در آزمون های وزارت علوم قرار داشت. از آزمون سال ۱۳۹۶ دانشگاه آزاد اسلامی نیز این درس را به عنوان یکی از دروس عمومی پذیرفت. طبق اعلام وزارت بهداشت، این درس از آزمون سال ۱۳۹۷، به عنوان درس عمومی در آزمون دکتری تخصصی برای رشته های زیر مجموعه این وزارت خانه نیز اضافه شده است.
«استعداد تحصیلی» یک درس و یا رشته خاص امتحانی نیست، بلکه ابزاری برای سنجش توانایی های ذهنی و استعداد فرد جهت تحصیل در مقطع تحصیلات تکمیلی می باشد. این آزمون دارای بخش های مختلفی است که هر یک، ابعادی از شخصیت فرد را می سنجد. در این آزمون هوش، منطق، قدرت تجسم، سرعت عمل، تسلط داوطلب بر مبانی ریاضیات و نیز قدرت درک و تحلیل متون پیچیده و طولانی، مورد ارزیابی قرار می گیرد. استعداد تحصیلی در اکثر کشورها با عنوان آزمون های GRE و GMAT شناخته می شود. این آزمون ها در حد آزمون هایی مانند TOEFL و یا IELTS شناخته شده است و شرکت در آن برای متقاضیان ادامه تحصیل در برخی رشته ها یک ضرورت است. ساختار آزمون استعداد تحصیلی در آزمون رشته های وزارت بهداشت، بر طبق اعلام سنجش پزشکی و نمونه سؤالات منتشر شده این سازمان، شامل ۴ مبحث به ترتیب زیر می باشد:
بخش اول: درک مطلب
بخش دوم: منطقی
بخش سوم: تحلیلی
بخش چهارم: کمیتی
در هر بخش این آزمون یکی از مهارت های لازم برای تحصیلات تکمیلی مورد سنجش قرار می گیرد. در بخش درک مطلب، مهارت استخراج اطلاعات لازم از متن های طولانی بدون در نظر گرفتن سایر اطلاعات اضافی سنجیده می شود.
در بخش منطقی، مهارت استنباط کردن و تصمیم گیری های منطقی بر پایه اصول علمی سنجیده می شود.
در بخش تحلیلی مهارت مدل سازی و استخراج اطلاعات درست از میان داده های نامنظم سنجیده می شود.
در بخش کمیتی مهارت کار با اطلاعات عددی و محاسبات ساده و خلاقانه سنجیده می شود.