کتاب مجموعه مقالات همایش بین المللی تحولات حقوق کیفری کشورهای اسلامی در پرتو تعامل شرع و حقوق

 یکی از چالش های کلیدی در مطالعات حقوق کشورهای اسلامی چگونگی فهم و تعامل با مفاهیم مدرنی است که بیرون از این حقوق و در ارتباط با سنت ها و تحولات حقوقی در غرب پدیدار شده است. از حیث نظری دولت مدرن بر اساس توافق اجتماعی و در چارچوب قانون اساسی شکل می گیرد و قانون نیز برساخته نهادهای قانون گذاری بشری است که از طریق فرایندهای دموکراتیک استقرار می یابند. قانون در چنین ساختاری از طریق مشارکت و گفتگوی میان افراد، احزاب و گروه های سیاسی و مبتنی بر نیازسنجی و به منظور ادارۀ بهتر امور، حکمرانی مطلوب و حل وفصل مسائل جامعه وضع و قابل ارزیابی و نقد می شود. در مقابل آن، شرع برساخته ارادۀ الهی است که بر مبنای پیش فرض های کلامی آن، برای سعادت انسان ها توسط خداوند که شارع حکیم است، مقرر می شوند و از مجرای روش شناسی خاصی احکامش استنباط و استخراج می شوند و برای مکلفان و تابعانش لازم الرعایه. این دو در بسیاری از مسائل و موضوعات از جمله در حوزۀ کیفری نه تنها همسو و همراه نیستند، بلکه در نقطۀ مقابل هم قرار می گیرند. جمع میان دوگانه های شرع و حقوق در قوانین اساسی در کشورهای اسلامی از همان ابتدا منشأ اختلاف و مناقشه های گسترده ای بود که تاکنون نیز نه تنها حل نشده است، بلکه هر روز بر دامنه و ابعاد نقصان نظریه های مطرح در آشتی میان این دو افزوده می شود. برخی کشورها، هرچند اسلام را منبع اصلی قانون گذاری تلقی کرده اند، به دلایل مختلفی سازوکاری برای کنترل حفظ و بقای این برتری پیش بینی نکردند و در عمل قوانین کیفری آن ها به سمت عرفی سازی و وضع قانون در چارچوب و فرایند قانونی مقرر در قوانین اساسی پیش رفته است. در این میان، نمونه هایی از تلاش برای طراحی طرح واره یا نظامی جهت انطباق قوانین با شرع یا دست کم عدم مغایرت با آن وجود دارد که از آن جمله می توان به تجربۀ جمهوری اسلامی ایران اشاره کرد. افزون بر ایران، نیجریه و پاکستان نیز دو نمونۀ دیگر برای مطالعۀ موردی در این خصوص اند که هریک در اجرای احکام کیفری شرع به ویژه حدود با دشواری و کشمکش های خاصی مواجه شده اند؛ در نیجریه، مشاجره بر سر اختلافاتی است که میان ایالت‏های شمال و جنوب با تقسیم جمعیتی مسیحی و مسلمان وجود دارد. پاکستان از هم پوشانی میان نظام دادگاه های فدرال شریعت و دادگاه ها ی معمولی رنج می برد که مطالعۀ تصمیمات متخذه در دعاوی کیفری این کشور می تواند مفید باشد.

• حقوق کیفری کشورهای اسلامی در تعامل شرع و حقوق ~گروهی از پژوهشگران حقوق کیفری (به اهتمام)، فیروز محمودی جانکی (تدوین)، جمشید غلاملو (تدوین)، سمانه طاهری (تدوین)، فائزه منطقی (تدوین)