سلسله مراتب هدفداری خداوند در ایجاد موجودات، که هر یک زمینه ساز ایجاد دیگری میشود و تعیین ابتدا و انتهای این اهداف، دشوار است؛ ولی میتوان از قرآن کریم به دو سطح کلی از اهداف الهی رسید.
نخست، اهداف موجودات طبیعی؛ دوم، اهداف موجودات عاقل.
در سطح نخست، آیات فراوانی بر هدفمندی موجودات طبیعی و بر وجود سلسله مراتب در میان اهداف این موجودات و بر هدف نهایی که در رأس آنها قرار گرفته تأکید کردهاند و ما به شماری از این آیات در سه بخش اشاره میکنیم:
الف) جهان مجموعهای هدفمند است.
دسته اول دلالت دارد که جهان به عنوان یک مجموعه به دست حکیم آفریده شده، ناگزیر هدفی بر آن مترتب میشود که پایان این جهان آغاز آن خواهد بود و شناخت آن میتواند تلاشهای ما را تحت تأثیر قرار دهد. این آیات چند دسته اند: آیاتی که خلقت جهان را حق میدانند و لهو و لعب را انکار میکنند که خداوند آسمان و زمین و موجودات آن دو را بازیچه نیافریده است.
باید انسان بداند بازگشتی به قیامت دارد که در آن، رفتار او ارزیابی میشود. پس لازم است کارهای شایسته را از ناشایسته باز شناسد، که این در پرتو هدایت انبیا امکانپذیر است و اگر قیامت و نبوت نبود، خلقت این عالم بیهوده بود. این آیات، استدلال بر حقانیت معاد هستند تا در پرتو آنها، حقانیت دعوت انبیا که از لوازم معاد است ثابت شود…