زبان و ارتباط زبانی روی هم ساخت گفتمانی یک زبان را تشکیل میدهند و در شاخه جدیدی از زبان شناسی به نام تحلیل کلام یا گفتمان سخن کاوی مطالعه میشوند. گفتمان شامل کلیه واحدهای فراتر از جمله مانند پاراگراف مکالمه، آگهی سخنرانی و متون ادبی و علمی میشود. در واقع گفتمان به تعبیر ما، ساختار درونی واحدهای فراتر از جمله را خارج از تأثیرات مسائل برون زبانی مطالعه میکند. قواعد حاکم بر کاربرد زبان در ارتباطات اجتماعی که متأثر از مسائل جامعه شناختی و فرهنگی هر جامعه است، در ادامه این فصل تحت عنوان قواعد کاربرد شناختی زبان مورد توجه قرار خواهد گرفت. همان طور که در جریان ساخت جمله، همنشینی و ترکیب واژهها از قواعدی خاص به نام قواعد نحوی پیروی میکنند، در جریان ساخت پاراگراف و متن نیز قواعدی خاص عمل میکنند. در واقع جملهها را نمیتوان به صورت تصادفی کنار هم قرار داد و انتظار تشکیل یک متن شفاهی یا نوشتاری داشت. مجموعه قواعد و روابطی را که موجب ساخت «متن» میشود، قواعد انسجام متن مینامیم. قواعد انسجام متن خود به سه دسته انسجام دستوری، انسجام واژگانی و انسجام معنایی (منطقی) جملهها تقسیم میشوند. بدون رعایت این قواعد، متنی پریشان و از هم گسیخته خواهیم داشت که در واقع دیگر نمیتوان به آن نام متن نهاد؛ مانند مواردی که در گفتار یا نوشتار یک فرد زبان پریش و یا در اشعار من درآوردی دیده میشود.