کتاب طرح بزرگ

مصاحبه با دکتر رضا منصوری، استاد دانشکده فیزیک دانشگاه صنعتی شریف

رسانه های دنیا امروز پر است از گزارش درگذشت استیون هاوکینگ، کیهان شناسی او، زندگی شخصی او و تأثیرگذاری اش در جامعه. در این سال ها همواره دیده ام که در مورد هاوکینگ نکته هایی مغفول می ماند و این غفلت شاید ناشی از ابهت علمی او باشد که اجازه تفکر مستقل درباره رفتار اجتماعی او، کتاب های ترویجی اش و گزاره های هر از گاهی او در رسانه ها نمی دهد. 

هاوکینگ را اولین بار در سال ۱۹۷۲/۱۳۵۲ در همایشی در مرکز فیزیک نظری عبدالسلام در شهر تریسته ایتالیا دیدم. هنوز می توانست صحبت کند، گرچه روی صندلی چرخدار ساده ای نشسته بود. پس از آن در سال ۱۹۸۶/۱۳۶۵ در کنفرانسی در ژاپن او را دیدم، سال قبلش اعلام کرده بود کیهان شناسی به انتها رسیده و تنها چند پارامتر مانده است که باید دقیق تر اندازه گیری شود؛ شبیه ادعاهایی که در شروع قرن بیستم در اروپا مطرح شده بود درباره کل فیزیک و دیدیم که بعد از آن چه انقلاب هایی در علم فیزیک رخ داد. در کیهانشناسی هم همین طور است: در سی سال گذشته، بعد از این ادعای هاوکینگ، تازه کیهانشناسی وارد فاز تحولی بسیار پرباری شده است. هیچ یک از کیهانشناسان برجسته جهان این حرف او را جدی نگرفته بود. این ادعای او به علم مربوط می شد اما این رسانه های عمومی بودند که آن را جدی گرفتند. 

گزاره او در مورد خدا و کیهانشناسی، که چند سال پیش منتشر شد، گزاره ای بود غیرعلمی و بدیهی بود کسی از اجتماع علمی آن را جدی نگیرد، اما باز رسانه ها آن را جدی گرفتند. حالا دیگر هاوکینگ شخصیتی بسیار جهانی شده بود. تعجب ندارد اگر گفته شود این ادعاها را می شد سریع به پول تبدیل کرد و اگر علمی نبودند چه باک! 

کتاب های علمی همگانی او به چند ده زبان زنده دنیا ترجمه شده و میلیون ها نفر آن ها را خوانده اند، اما نمی توان ادعا کرد که این کتاب ها تأثیر مثبتی در «باعلم کردن» جوامع بشری داشته باشند؛ آن ها بیشتر شبیه مطالب هیجان انگیزی بوده اند که عمدتا علاقه مندان «علم تخیلی» را مجذوب می کرده اند. ما در ایران بسیار مشکل داشته ایم تا انحراف هایی را که در نتیجه خواندن این کتاب ها در ذهن دانشجویانمان وارد می شد بزداییم. البته بخشی از این انحراف ها ناشی از ترجمه های بد بوده اما نه همه آنها. هنوز هم توصیه من به دانشجویان این است که این کتاب ها را نخوانند. هستند کتاب های علمی ای که فیزیکدانان دیگری برای عموم نوشته اند و می شود با اطمینان خواندنشان را توصیه کرد. 

• تاریخچه زمان از انفجار بزرگ تا سیاهچاله ها ~استیون هاوکینگ، محمدرضا محجوب (مترجم)
• فیزیک مفهومی: مکانیک ~پل جی. هیوئیت، منیژه رهبر (مترجم)، علی اکبر رژدام (ویراستار)
• مبانی فیزیک نوین ~ریچارد وایدنر، رابرت سلز، مهدی صفااصفهانی (مترجم)، علی اکبر بابایی (مترجم)، جهانشاه میرزابیگی (ویراستار)
• پس از نخستین سه دقیقه: حکایت خلقت عالم ~تهانو پادمانابهان، فاضله خواجه نبی (مترجم)، محسن شادمهری (مترجم)
• جایگاه ما در جهان هستی: تئوری همه چیز (مبدا و سرنوشت عالم) ~استیون هاوکینگ، صالح خواجه دلویی (مترجم)، امیرحسین کیوانی راد (ویراستار)
• موارد بیشتر (769)

• طرح بزرگ ~لئونارد ملودینو، استیون هاوکینگ، امیر امیرآبادی (مترجم)، حسین صداقت (مترجم)
• جدال جهان بینی ها: علم در برابر عالم ماورائی ~دیپک چوپرا، لئونارد ملودینو، مرتضی گرجیان (مترجم)، سعید غلامی نتاج امیری (ویراستار)
• بازی بخت: چگونه بختانگی بر زندگی ما فرمان می راند ~لئونارد ملودینو، محمدابراهیم محجوب (مترجم)، حدیث معظمی (ویراستار)
• سلطه ی بخت (چگونه شانس بر زندگی ما حاکم است) ~لئونارد ملودینو
• استیون هاوکینگ: یادواره ای از دوستی و فیزیک ~لئونارد ملودینو، افشین آزادمنش (مترجم)، فریده خدائی (ویراستار)