کتاب تاریخ عمومی حدیث: با رویکرد تحلیلی

بر هیچ مسلمان آگاه و علاقه مندی پوشیده نیست که پس از قرآن کریم اولین مرجع مهم و معتبر در شناخت احکام و عقاید اسلامی، سنت و روایات معصومان علیهم السلام است. اعتبار و جاودانگی این ذخیره بزرگ حقیقتی است که خداوند منان در آیات مختلف آن را تذکر داده و رجوع به آن را برای مسلمانان ضرورتی قطعی اعلام فرموده است. از سوی دیگر سنن و روایات پیامبر صلی الله علیه و آله و امامان معصوم علیهم السلام در طی تاریخ پر فراز و نشیب خود با حوادث و نابسامانی های مختلفی رو به رو شده که این حوادث بر میزان اصالت و خلوص آن تأثیر گذاشته است. و بدون تردید استفاده مناسب از سنن و روایات موجود، جز با شناخت علمی تاریخ حدیث و تمیز موارد سره از ناسره امکان پذیر نخواهد بود.

پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی و با تصویب گرایش علوم قرآن و حدیث در رشته الهیات و معارف اسلامی دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی، ضرورت پرداختن به پژوهش های قرآنی و حدیثی آن هم به شیوه های تحقیقاتی جدید، از اهمیت ویژه ای برخوردار گردید و این امر در شرایطی صورت گرفت که در بسیاری از درس های این گرایش، کتاب های مصوب درسی وجود نداشته و تنها برخی از منابع اصلی و مرجع، در دسترس علاقه مندان و صاحب نظران قرار داشت.

تاریخ حدیث از جمله عناوینی است که در برنامه درسی دوره های کارشناسی و کارشناسی ارشد به عنوان یک واحد درسی به تصویب رسیده لکن به دلیل نبودن یک متن جامع و منسجم درسی، درس مذکور غالبا از سوی اساتید محترم به گونه های متفاوت مورد بحث و تدریس قرار می گیرد.

در راستای این نیاز آموزشی، اینجانب در سال های اخیر به مطالعات مستمری در باب تاریخ حدیث روی آوردم که حاصل بخشی از این مطالعات در قالب کتاب پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه تقدیم دانش پژوهان رشته الهیات گردیده است. اما از آنجا که در کتاب یاد شده: اولا درباره تاریخ حدیث اهل سنت بحتی به میان نیامده بود، ثانیا مطالب آن کتاب منعکس کننده حقایق تاریخ حدیث شیعه تنها در دوره متقدمان است، علی رغم استقبالی که در محافل علمی از کتاب مذکور به عمل آمد این کتاب نتوانست نیازهای علمی و آموزشی دانشجویان علوم قرآنی و حدیث را به طور کامل پاسخ دهد.

با توجه به مطالب ذکر شده کتاب حاضر با عنوان تاریخ عمومی حدیث طراحی و تألیف گردید و در نگارش آن تلاش به عمل آمد که مطالب کتاب حتی الامکان با سرفصل های مصوب درس تاریخ حدیث هماهنگ باشد. هرچند به دلیل گستردگی مطالب و ضرورت ریشه یابی و تجزیه و تحلیل آنها، مطالب طرح شده در این کتاب بسیار فراتر از عناوین مصوب می باشد، از این رو اساتید محترم و مدرسان گرامی می توانند با صلاحدید خود مباحثی از کتاب حاضر را جهت تدریس در مقطع کارشناسی و مباحثی دیگر خاصه بحث های تحلیلی کتاب را به جهت تدریس در مقطع کارشناسی ارشد درنظر گیرند.

کتاب حاضر از یک بخش مقدماتی شامل: کلیاتی درباره حدیث و موقعیت آن در آثار اسلامی و دو بخش مجزا به شرح زیر تشکیل شده است:

بخش نخست در باب تاریخ حدیث اهل سنت تدوین یافته که ضمن بررسی وضعیت حدیث اهل سنت - یعنی سنن و روایات نبوی - در دوره های مختلف، خواننده با تلاش های محدثان و دانشمندان این مذهب آشنا شده و در جریان مهم ترین آثار و دست آوردهای حدیثی آنان قرار می گیرد.

بخش دوم شامل بررسی هایی در تاریخ حدیث شیعه است. این بخش در واقع تلخیصی از همان کتاب پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه به شمار رفته و نویسنده در فصل آخر این بخش، گزارشی از وضعیت حدیث شیعه در دوره متأخران را به آن افزوده است.

قابل ذکر است که به دلیل اهمیت شناخت وضعیت حدیث در دوره متقدمان، در کتاب حاضر بیشترین تحقیق و بررسی به بررسی چگونگی حدیث در این دوره اختصاص یافته و در مورد تلاش های محدثان در دوره های بعد و آثار و دست آوردهای حدیثی آنان، جز به اجمال سخن به میان نیامده است. از این رو نویسنده کتاب ادعا نمی کند که مطالب طرح شده در این کتاب از هر جهت جامع و مانع است. هر چند که تلاش فراوانی صورت گرفته که کتاب حاضر منعکس کننده واقعیت های حدیث در هر دو مذهب و ترجمانی از تلاش ها و مجاهدت های پیشوایان حدیثی دو مکتب - خاصه امامان شیعه علیهم السلام - باشد. آنچه در این قسمت لازم به ذکر است آنکه تاریخ حدیث در دوره متأخران تاکنون کمتر مورد بحث جدی واقع شده و اثر دقیق و روشنی در خصوص آن در دست نمی باشد، لذا نویسنده کوشیده است که در این قسمت از کتاب، اطلاعات متنوع و ذی قیمتی از آثار و تلاش های دانشمندان را در بین شیعه و سنی، تقدیم علاقه مندان سازد.

• تاریخ حدیث ~کاظم مدیرشانه چی
• آشنایی با کتب رجالی شیعه ~محمدکاظم رحمان ستایش
• جوامع حدیثی شیعه ~هادی حجت
• مبانی حجیت آرای رجالی ~سیف الله صرامی
• روش شناسی تاریخی در علوم قرآن و حدیث ~محمدحسن احمدی، انگلیکا نویورت (مقدمه)
• موارد بیشتر (913)

• تاریخ عمومی حدیث: با رویکرد تحلیلی ~مجید معارف
• علوم قرآنی (وحی، اعجاز، تحریف ناپذیری) ~مجید معارف، فتح الله نجارزادگان، محمدعلی مهدوی راد
• سبک شناخت کتابهای حدیثی ~مهدی غلامعلی، مجید معارف (ویراستار)
• ارتباط نهج البلاغه با قرآن ~مجید معارف، حامد شریعتی نیاسر
• جوامع حدیثی اهل سنت ~مجید معارف