کتاب تاریخ اساطیری ایران

اساطیر نشان دهنده فرهنگ و نحوه تفکر مردمان در دورانهای کهن است؛ زبان گویای تاریخی است از دورانهای پیش تاریخی؛ سخنگوی بازمانده های گرانبهایی است که از دل خاکها بیرون کشیده یا در دل سنگها و کوهها یافت می شوند. اساطیر نماینده تداوم زندگی فرهنگی یک ملت و به نوعی تاریخ آن است. در این مجموعه ما با زبانی ساده تاریخ اساطیری ایران را با تکیه بر متنهای کهن ایرانی به رشته تحریر کشیده ایم.

روش تنظیم مطالب به این صورت بوده است: نخست در فصل اول به کلمه اسطوره و نحوه به وجود آمدن اساطیر و منافع اسطوره شناسی پرداخته ایم. سپس منابع اساسی برای تدوین اساطیر ایران معرفی شده است. در تهیه مطالب این بخش کوشش کرده ایم تا حد امکان از منابع اصلی و دست اول استفاده شود. پس از ذکر مطالبی در مورد اقوام هند و اروپایی و هند و ایرانی وارد مبحث آفرینش از دیدگاه اساطیر ایرانی شده ایم و برای اینکه مطالب به صورت پراکنده عرضه نشود و به نظم در آید، کل آفرینش دوازده هزار ساله را در چهار دوره سه هزار ساله بررسی کرده ایم.

در فصل دوم سه هزار سال نخستین بررسی می شود که خود به دو قلمرو اورمزدی و اهریمنی تقسیم می گردد. در قلمرو اورمزدی از امشاسپندان و ایزدان و در قلمرو اهریمنی از دیوان سخن می رود.

در فصل سوم سه هزار سال دوم آفرینش و پیش نمونه های گیتیی مورد بحث قرار می گیرند.

در فصل چهارم که سه هزار سال سوم مورد نظر است از حمله اهریمن، سرنوشت پیش نمونه ها، نخستین زوج آدمی و سپس از فرمانروایان و رویدادهای سلسله پیشدادیان و کیانیان سخن به میان می آید و دورانی که اسطوره به تاریخ می پیوندد و رویدادها جنبه تاریخی به خود می گیرند با شرح کمتری عرضه شده است.

در فصل پنجم سه هزار سال چهارم، آمدن زردشت، فرزندان موعود او و سرنوشت پایانی جهان بنا بر اساطیر ایران به رشته تحریر در آمده است.

در کتاب شناسی پایان کتاب فقط به معرفی آثار برگزیده ای پرداخته ایم که مطالعه آنها برای پیشبرد دانش اساطیری علاقه مندان مفید است.

در این مجموعه، اسطوره های مانوی را نقل نکرده ایم؛ زیرا بافت آنها تاریخ گونه نیست و به خصوص با بافت اسطوره های نقل شده در متون اوستا و پهلوی و به ویژه شاهنامه که بازگو کننده روایتهای خداینامه ای است تفاوت دارد. نقل اسطوره های مانوی به مجموعه ای جداگانه نیازمند است.

در شرح اسطوره ها، ضمن کوشش بر ساده نگاری، از توضیحات تخصصی بیشتر پرهیز شده است. سعی کرده ایم که رئوس مطالب اساطیری ایران را ذکر کنیم، ولی طبعأ در این مختصر پاسخ همه پرسشهای اساطیری را نمی توان یافت.

در نقل نامهای خاص، روش برگردان متداول غیر تخصصی را برگزیدیم تا خواندن آنها برای همه دانشجویان در سطحهای مختلف امکان پذیر باشد. به همین دلیل از دادن مرجع برای هر موردی خودداری شده است؛ ولی در همه موارد منابع دست اول مورد استفاده قرار گرفته اند. آثار ارزنده صاحب نظران این رشته نیز کاملا مدنظر بوده است. هیچ مطلبی در این کتاب نیست که مستند به منبع معتبری نباشد. کتابها و مقالاتی که در بخش کتاب شناسی در پایان این اثر عرضه می شود، بخشی از زیربنای این پژوهش را نشان می دهد.

در چاپ چهارم این کتاب تغییراتی داده شده و مطالب جدید تری بدان افزوده شده است.

در چاپ چهاردهم بازخوانی و بررسی مجدد انجام گرفت، مطالبی به متن افزوده شد و در کتاب شناسی تغییرات بیشتری به عمل آمد.

امید است که این مجموعه مختصر که نشان دهنده بخش کوچکی از فرهنگ بزرگ و پایدار این سرزمین است بتواند توجه و علاقه به پژوهشهای عمیق تری را در این زمینه در دانشجویان عزیز به وجود آورد.

پیشگفتار چاپ چهاردهم

فصل اول: کلیات

واژه اسطوره

تعریف اسطوره

دلیل وجودى اسطوره

اصل و ماهیت و زمان اسطوره‏ ها

فایده اسطوره‏ شناسى

منابع اساطیر ایران

پیش‏ درآمدى بر اساطیر ایران

اساطیر ایران

آفرینش از دیدگاه اساطیر ایرانی

فصل دوم: سه هزار سال نخستین

الف) دنیای روشنی ها و نیکی ها (قلمرو اورمزد)

ب) دنیای تاریکی ها و بدی ها (قلمرو اهریمن)

فصل سوم: دوره پایانی سه هزار سال نخستین و برخورد دو نیرو

آفرینش مادى و پیش‏ نمونه ‏هاى گیتیى

فصل چهارم: پایان سه هزار سال دوم و آغاز سه هزار سال سوم

یورش دوم اهریمن

نخستین زوج بشر

فرزندان نخستین زوج بشر

پیشدادیان

فصل پنجم: سه هزار سال چهارم

هزاره اول از سه هزار سال چهارم

هزاره دوم و سوم از سه هزار سال چهارم

کتاب شناسی

فهرست اعلام

• جهان اسطوره شناسی: اسطوره ی ایرانی ~جلال ستاری
• شناخت اساطیر ایران ~جان راسل هینلز، محمدحسین باجلان فرخی (مترجم)
• زبان، فرهنگ و اسطوره (مجموعه مقالات) ~ژاله آموزگار
• تماشاخانه اساطیر: اسطوره و کهن نمونه در ادبیات نمایشی ایران ~نغمه ثمینی
• اناهیتا در اسطوره های ایرانی ~سوزان گویری
• موارد بیشتر (172)

• تاریخ اساطیری ایران ~ژاله آموزگاریگانه
• ارداویراف نامه (ارداویرازنامه): متن پهلوی، حرف نویسی، ترجمه متن پهلوی، واژه نامه ~ژاله آموزگاریگانه (مترجم)، فیلیپ ژینیو(محقق)
• کتاب پنجم دینکرد: آوانویسی، ترجمه، تعلیقات، واژه نامه، متن پهلوی ~ژاله آموزگاریگانه، احمد تفضلی
• یادگار زریران: متنی حماسی از دوران کهن ~ژاله آموزگاریگانه
• تاریخ ایران باستان ~صادق ملک شهمیرزادی، ژاله آموزگاریگانه، محمود حریریان، نادر میرسعیدی مجدآبادی