کتاب بنیادهای علم سیاست

از زمان های دور علم سیاست را ارباب علوم نامیده اند. این سخن امروزه گزاف به نظر می رسد، اما دور از حقیقت نیست. در جوامع امروزی سیاست چنان با زندگی مردم آمیخته است که همگان خواه ناخواه با آن سر و کار می یابند، یا بر آن تأثیر می گذارند یا از آن متأثر می شوند. جنبه های گوناگون زندگی مادی و معنوی به نحوی با سیاست مربوط می شود و از این راه سیاست در جایگاهی قرار می گیرد که همه حوزه های زندگی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی را در بر می گیرد.

علم سیاست به شناخت سیاست می پردازد و به دلیل پیوندی که سیاست با همه جنبه های زندگی دارد، علم سیاست نیز ناگزیر با همه علوم که هر یک وظیفه شناخت جنبه ای از جنبه های زندگی مادی و معنوی را بر عهده دارند ارتباط می یابد. دستاوردهای علمی آنها را به خدمت می گیرد و همچنان ارباب علوم می ماند. با چنین جایگاهی، علم سیاست، در میان علوم، به ویژه علوم اجتماعی، موقعیت برجسته ای دارد و علاقه مندان زیادی را به سوی خود می کشاند تا آنها را آموزش دهد و برای عهده دار شدن مشاغل و مسئولیت هایی آماده کند. برای کسب این آموزش و یافتن آمادگی، آشنایی با اصول، مفاهیم و مبانی علم سیاست، مانند هر علم دیگر، ضرورت دارد. بنیادهای علم سیاست این وظیفه را بر عهده گرفته است تا دانشجویان علوم سیاسی را با این اصول، مفاهیم و مبانی آشنا کند.

در نوشتن بنیادهای علم سیاست، کوشیده ام با ارائه مطالب لازم، دانشجویان ماهیت فعالیت های سیاسی، چگونگی پیدایش نهادهای سیاسی و جایگاه سیاست در زمینه گسترده زندگی اجتماعی را به طور نظری و عملی دریابند. بحث های این کتاب به دانشجویان کمک خواهد کرد محتوای درس های تخصصی علم سیاست را فراچنگ آورند و از مطالعات سیاسی بیشتر و بهتر بهره ببرند.

برای نوشتن این کتاب از منابع گوناگون بهره برده ام. این منابع را در وهله نخست می توان به دو دسته تقسیم کرد: منابع به زبان فارسی و منابع به زبان انگلیسی. در زبان فارسی، در زمینه اصول و مبانی علم سیاست، اینک چند کتاب، تألیف یا ترجمه، در دسترس است و برخی از آنها ارزش علمی درخوری دارند. بر شمردن نام این کتاب ها در اینجا فایده ای ندارد، اما با آنها در زیرنویس ها و کتابنامه این نوشته آشنا خواهید شد. در مورد منابع به زبان انگلیسی هم باید یادآور شوم که اغلب آنها در کتابخانه دانشکده حقوق و علوم سیاسی، کتابخانه مرکز مطالعات عالی بین المللی دانشگاه تهران، و کتابخانه دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه وجود دارد. این دسته از منابع این نوشته، اغلب چاپ آمریکا و انگلستان است. اما از سه کتاب چاپ هند و از کتاب یک نویسنده آفریقایی نیز استفاده کرده ام.

بنیادهای علم سیاست در 16 فصل تنظیم و ارائه شده است. در فصل اول پس از شناخت مقدماتی زندگی سیاسی، به تعریف، عرصه و تقسیمات علم سیاست پرداخته شده و کوشش به عمل آمده است محتوا و ماهیت این علم بازشناسی شود. فصل دوم به توضیح و تبیین روش های علم سیاست اختصاص دارد و طی آن از روش های متداول در مطالعات سیاسی و رهیافت های این علم سخن گفته شده است. فصل سوم پیوندهای علم سیاست با دیگر علوم اجتماعی را نشان می دهد و در فصل چهارم برخی از مهم ترین مفاهیم جدید در علم سیاست، مانند ایدئولوژی، قدرت، اقتدار، مشروعیت، نوسازی و .... توضیح داده شده است. فصل پنجم مطالعه ای است در شناخت دولت و ملت و در این فصل عناصر تشکیل دهنده دولت و عوامل پیدایش ملت و رشد روحیه ناسیونالیستی بازشناسی می شود. در فصل ششم نظریه های توضیح دهنده منشأ دولت بیان و بررسی شده و ادامه آن در فصل هفتم پی گرفته شده است که به بررسی تحول و تکامل تاریخی، و شناساندن گونه های اولیه دولت اختصاص دارد. فصل هشتم ماهیت و هدف های دولت را باز می نماید و طی این فصل ماهیت دولت از دیدگاه نظریه ارگانیک، و این که آیا دولت هدف است یا وسیله، بررسی شده است. در فصل نهم سرشت حاکمیت و انواع آن شناخته می شود. طبقه بندی حکومت ها محتوای فصل دهم را تشکیل داده است. طی این فصل پس از بحث درباره طبقه بندی قدیمی و جدید حکومت ها، شکل های کلاسیک حکومت توضیح داده شده است. فصل یازدهم به دموکراسی و مسائل آن می پردازد و شناخت دیگر شکل های حکومت در فصل های دوازدهم و سیزدهم صورت می گیرد. در فصل چهاردهم درباره احزاب سیاسی و گروه های فشار بحث شده و پس از شناخت حزب سیاسی، نظام های حزبی و ماهیت گروه های فشار یا ذی نفوذ بازشناسی شده است. بحث درباره افکار عمومی و تبلیغات محتوای فصل پانزدهم است و مطالب کتاب با ارائه توضیحاتی درباره دولت رفاه در فصل شانزدهم به پایان می رسد.

• جامعه شناسی سیاسی: نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی ~حسین بشیریه
• بنیادهای علم سیاست ~عبدالرحمن عالم
• اندیشه های سیاسی در قرن بیستم ~حاتم قادری
• رهیافت و روش در علوم سیاسی ~سیدصادق حقیقت (به اهتمام)، سیدمحمود نجاتی حسینی (به اهتمام)، مسعود کوثری (به اهتمام)، سیدعلیرضا بهشتی (به اهتمام)، محمدرضا تاجیک (به اهتمام)، عباس منوچهری (به اهتمام)
• آموزش دانش سیاسی، مبانی علم سیاست نظری و تأسیسی ~حسین بشیریه
• موارد بیشتر (280)

• بنیادهای علم سیاست ~عبدالرحمن عالم
• سیاست ~اندرو هیوود، عبدالرحمن عالم (مترجم)، لیدا کاووسی (ویراستار)
• تجاوز عراق به ایران و موضع گیری سازمان ملل متحد ~مسعود طارم سری، نسرین مصفا، عبدالرحمن عالم، بهرام مستقیمی، جمشید ممتاز (ویراستار)