خرید کتاب به روایت ناصر تقوایی اثر احمد طالبی نژاد از نشر زاوش

از طرف ناشر کتاب به روایت ناصر تقوایی

چه کسی می تواند ادعا کند تاریخ سینمای آرتور نایت کامل ترین روایت از سیر تکوینی هنر ـ صنعت سینمـاست یا تاریخ سینمای هنری (اونوپاتالاس ـ اُلریش گره گور) بهترین تحلیلی است که درباره ی روند تحولات کیفی سینمای جهان نوشته شده است؟ هر دو منبع از جهاتی کامل اند اما همه چیز درباره ی سینما را نمی توان در آن ها یافت. اصولاً این مشکل تاریخ نگاری است و حتی تاریخ سیاسی و اجتماعی را نیز شامل می شود. مورخ به هرحال از یک سو بی نظر نیست و تاریخ را چنان که خود دوست می دارد، روایت می کند و از سوی دیگر همه ی منابع را در اختیار ندارد.

از زمان پیدایش صنعت سینما و فیلم سازی در ایران بیش از نیم قرن گذشته و مورخان درباره ی سیر تکوینی آن نوشته اند، اما هنوز زوایای ناشناخته ی بسیاری هست که بازشناسی آن ها می تواند قدرت ما را در ارائه ی تحلیل های جامع تر دوچندان کند. در روش تاریخ نگاری مرسوم معمولاً منابع مکتوب مورد استناد قرار می گیرند؛ در حالی که خوشبختانه، هنوز سندهای زنده ای در اختیار داریم که می توانند اطلاعات و دانش ما را نسبت به نقاط کور و مبهم تحولات سینمای ایران افزایش دهند.نگارنده بر این اعتقاد است که سینمای ایران نیز مثل سینمای سایر ملل یک تاریخ وقایع نگارانه دارد و یک تاریخ تحلیلی که می تواند زمینه های بروز وقایع را بازنماید. این بخش از تاریخ سینما، همچنان در لوحِ ضمیر اسناد معتبر زنده ثبت شده اند. بنابراین برای دستیابی به اطلاعات و دانش بیشتر می توان از شیوه ی برخورد مستقیم با منبع بهره گرفت و پای صحبت کسانی نشست که هر یک در مقطعی از تحولات کیفی سینمای ایران نقشی مؤثر داشته اند. کتاب حاضر، از طریق گفت وگویی طولانی با ناصر تقوایی می کوشد تا راوی برخی از نقاطِ عطف تاریخ سینمای ایران باشد.

ناصر تقوایی به گواهی کارنامه اش، هنرمندی ظاهراً کم کار اما نوجو، خلاق و تأثیرگذار بوده است. همه ی هستی هنری او در چند فیلم کوتاه و نیمه بلند مستند، پنج فیلم سینمایی، دو فیلم کوتاه داستانی، یک مجموعه ی سیزده قسمتی و یک مجموعه ی قصه خلاصه می شود. اما حتی مخالفان احتمالی او نیز اذعان دارند که این هنرمند بیشترین تأثیر را بر نسل پس از خود داشته و در ارزیابی نهایی، کیفیت آثار او چنان غنی و قابل احترام است که کمیتِ به ظاهر ناچیز ِ آن را به شدت جبران می کند. تقوایی این شانس را داشته است تا در دامن پُرمهروخشونت جنوب رشد کند. جایی که باید آن جا را محل تلاقی دو شیوه ی زندگی محسوب کرد. شیوه ی نظم یافته و هدفمند غربی و شیوه ی پُررمزوراز شرقی که از حضور روشن کارگزاران نفتی در منطقه ناشی می شود. کارگزارانی که در هر جا زندگی کنند، ملزومات مورد نیاز خود را هم به همراه می برند. از سگ و گربه و ابزار مدرن زندگی گرفته تا امکانات تفریحی مدرن، مثل سینما. تقوایی و هم نسلان او، به دلیل این شانس تاریخی، از کودکی در معرض سینما و فرهنگ غربی قرار داشته اند. اما رگ وریشه ی این جایی او و بسیاری از هنرمندان جنوبی باعث شده تا مسحور و مرعوب وجه رویایی و فریبنده ی غرب نشوند. از آن ها نظم و ذکاوت را بیاموزند و با نگاه خود به پیرامون شان بنگرند. کودکی و نوجوانی تقوایی در چنین حال وهوایی می گذرد و شخصیت هنری اش در آن شرایط شکل می گیرد اما قوام آن به مرحله ی دیگری از شانس تاریخی ــ که اغلب بزرگان از آن نصیب برده اند ــ بستگی پیدا می کند.

تقوایی وقتی به تهران می آید، امکان ارتباط با چهره های مؤثر در ادبیات و هنر معاصر را به دست می آورد. نویسندگان بزرگی مثل زنده یاد جلال آل احمد و دیگر دست اندرکاران فرهنگ و هنر، به ویژه مترجمان، قصه نویسان، سینماگران و شاعران اجتماعی آن دوره از جمله کسانی بودند که تقوایی امکان حشرونشر با آن ها را به دست آورد. هر یک از آنان در قوام بخشیدن به شخصیت هنری و جهت دادن به سلیقه ی فرهنگی تقوایی، نقش عمده ای داشته اند. نقشی که پس از آن خود تقوایی به همراه گروهی از همنسلانش در اعتلا بخشیدن به سلیقه و تفکر مخاطب ایرانی برعهده داشته است. دوران کارآموزی تقوایی با روش سنتی استاد و شاگردی طی می شود تا زمانی که عملاً و به قول خودش تنها به اتکای توان و جسارت فطری اش ردای استادی بر دوش می افکند. از آن پس، هر چه می سازد حتی اگر مثل ای ایران فیلم ناموفقی باشد، اثر ارزشمندی به مجموعه آثار هنری و فرهنگی ایران می افزاید. چنان است که می بینیم، هنوز هم به رغم پاره ای مشکلات، برخی از آثارش از جمله فیلم کوتاه رهایی یا مستندهای باد جن و اربعین، چشم وچراغ محافل آکادمیک و روشنفکری به حساب می آیند.

در این گفت وگوی طولانی که ابتدا قرار بود بحثی مجمل درباره ی بحران سینمای ایران باشد ــ اما آمادگـی تقوایی و اصرار نگارنده باعث شد تا جهت دیگری پیدا کند ــ تحولات سینما و ادبیات معاصر ایران، با نگاهی تحلیلی بیان می شود. او از خود و دیگران سخن گفته و هر جا به نام کسی اشاره کرده یا درباره ی کارش حرف زده، دلیلی به جز احترام قلبی تقوایی به آن شخص ندارد. و از هر چه سخن نگفته، یعنی اهمیتی برای آن قایل نبوده است. او نیز معتقد است که همه ی سینمای ایران را نمی توان یک کاسه کرد. بخش عمده ای از محصولات این سینما، شایسته ی تحلیل نیستند و تنها در روایت های وقایع نگارانه باید به آن ها اشاره شود.

سیر این گفت وگو نیز حکایتی دارد خارج از حوصله ی این مقدمه. از سوی دیگر، نگارنده از بازگفت این سرگذشت پرهیز می کند به دلایلی ناگفتنی. تنها به این نکته اشاره می کنم که جلسات گفت وگو ــ باز هم به دلایلی ــ بسیار دشوار راه اندازی می شد. دو جلسه در دفتر ماه نامه ی فیلم، هر یک بیش از پنج ساعت. چند ماه وقفه و سپس سه جلسه که آخرینش هفت ساعت به طول انجامید در منزل زنده یاد خانم شهین دخت بهزادی همسر سابق تقوایی و سرانجام در فاصله ی زمانی نزدیک به یک سال، این گفت وگو به پایان رسید و متن آماده ی حروف چینی شد اما کتاب شامل دو بخش است. در بخش نخست، تحولات سینمای ایران به ویژه کارنامه ی تقوایی براساس سیر تاریخی تحلیل می شود و بخش دوم که زیرِ عنوان کلیات آمده، بیانگر دیدگاه تقوایی درباره ی مسائل و مشکلات کلی سینمای ایران است.

نگارنده کوشیده است، ضمن پالودن متن از حشروزواید، به حال وهوای گفت وگو وفادار بماند. به همین دلیل در بخش هایی از آن، لحن گفت وگو اندکی خودمانی شده و فاقد تعارف های مرسوم است. به هرحال وقتی دو نفر ساعت ها و روزها رودرروی هم بنشینند و یکی برای دیگری درددل کند، طبیعی است که پس از مدتی میزان الفت آن ها بیشتر خواهد شد.تقوایی، بیانی جذاب و درست دارد. هر چند نظم بخشیدن به ذهن او اندکی دشوار است. اگر در این متن نظمی مشاهده می شود، بعدها و در مرحله ی تبدیل کردن نوارها به متن، انجام شده است. با این وجود، نخواستم به اجبار او را وادار به رعایت نظم تاریخی کنم. او ذهنی سیال و خیال پرور دارد.

نگفته پیداست که این کتاب هم مثل دیگر محصولات فرهنگی و هنری، می توانست کامل تر باشد، اگر شرایط مساعد می بود. تقوایی از مسائل و نکات بسیاری، به عمد سخن نگفته و نگارنده نیز اصراری نکرده است. به هرحال ما همه فرزند زمان خویش هستیم.